Insygnia Gminy
HERB, FLAGA I PIECZĘCIE GMINY ALEKSANDRÓW KUJAWSKI
Gmina Aleksandrów Kujawski nie posiada własnego herbu historycznego podobnie jak większość gmin w Polsce. Podstawę prawną powstających obecnie symboli samorządów gminnych tworzą: ustawa z dnia 21 grudnia 1978 roku o odznakach i mundurach (Dz. U. 78.31.130 – ze zmianami 2002.01.01 Dz.U. 01.123.1353); ustawa o samorządzie terytorialnym z 8 marca 1990 roku (Dz.U.90.16.95); ustawa o zmianie ustawy o samorządzie terytorialnym oraz innych ustaw z 18 maja 1990 (Dz. U. 90.34.199); ustawa o zmianie niektórych ustaw w związku z wdrożeniem reformy ustrojowej państwa z 29 grudnia 1998 r. (Dz.U. 98.162.1126); rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie Komisji Heraldycznej z 27 lipca 1999; rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie powołania Komisji Heraldycznej z 20 stycznia 2000 r.
Nowy herb, zgodnie z wymogami prawa musi zachować zgodność z zasadami sztuki heraldycznej oraz uwzględniać historyczną przeszłości terytorium obecnej Gminy.
Przynależność administracyjna gminy Aleksandrów Kujawski w przeszłości
oraz stosunki własnościowe
Gmina Aleksandrów Kujawski leży na obszarze historycznych Kujaw. Przed rozbiorami obszar ten stanowił część województwa i powiatu inowrocławskiego. Obecnie w skład gminy wchodzi 28 sołectw: Białe Błota, Chrusty, Goszczewo, Grabie, Łazieniec, Nowy Ciechocinek, Odolion, Opoczki, Opoki, Ostrowąs, Ośno, Ośno Drugie, Otłoczyn, Plebanka, Poczałkowo, Podgaj, Przybranowo, Przybranówek, Rożno-Parcele, Rudunki, Słomkowo, Słońsk Dolny, Służewo, Stawki, Wilkostowo, Wołuszewo, Wólka, Zduny. Największą miejscowością na terenie gminy jest zdecydowanie Służewo (ponad 1400 mieszkańców, 2003).
Najstarszym znanym właścicielem ziemskim, który posiadał dobra w tych okolicach był Wojsław (+ po 1120) z rodu Powałów (Ogończyków), który posiadał m.in. Otłoczyn i Ostrowąs. Otłoczyn został w 1191 r. podarowany przez Ogończyków klasztorowi norbertanek ze Strzelna, a potem wszedł w skład dóbr biskupów włocławskich. Inne posiadłości Ogończyków Opoki i Ostrowąs w XIII w. również weszły w skład własności kościelnej – należały do biskupów płockich. Najznaczniejszym jednak rodem rycerskim związanym z okolicami dzisiejszej gminy Aleksandrów Kujawski byli niewątpliwie Pomianowie, poświadczeni jako właściciele okolicznych dóbr również od XII w. Stanisław Kozierowski uważał Pomianów za rodowitych Kujawian, którzy już we wczesnym średniowieczu posiadali liczne dobra na Kujawach. Nie ulega wątpliwości, że do ich najstarszych dóbr należały właśnie Służewo i Grabie, leżące na terenie obecnej gminy Aleksandrów Kujawski. Nieco później w ich ręce trafiła też kolejna wieś z obszaru obecnej gminy – Przybranowo. Zapewne najstarszymi właścicielami Służewa byli znani z dokumentu w 1154 r. Przecław i Chebda. Imiona te powtarzały się często wśród późniejszych Pomianów. Najstarszy wizerunek herbu Pomian z 1304 r. pochodzi z pieczęci innego właściciela Służewa – też Chebdy. Nie ulega więc wątpliwości, ze najstarsze dzieje omawianych terenów w bardzo znaczący sposób wiążą się z Pomianami, jednym z najwybitniejszych rodów rycerskich z obszaru Kujaw. Piastowali oni w średniowieczu najwyższe urzędy w tej dzielnicy: wojewodów brzeskich i inowrocławskich, kasztelanów brzeskich, kruszwickich itp. Pomianowie ze Służewa bardzo wcześnie weszli w bliskie związki rodzinne z rodem Sulimów, wywodzącym się z Wielkopolski. W połowie XIV w. Sulimowie przejęli ostatecznie Służewo. Stąd wywodziła się równie znacząca i potężna rodzina szlachecka, która ostatecznie przyjęła nazwisko od Służewa – Służewscy. Jednym z właścicieli Służewa z tej rodziny był wojewoda łęczycki Mikołaj Oporowski (1419-1425). Jednym z jego wnuków był Piotr, kasztelan inowrocławski (1526-1535), łęczycki (1537-39), kaliski (1539-44), wojewoda kaliski (1549). Jego synem był najwybitniejszy może ze Służewskich – Jan, ostatecznie wojewoda brzesko-kujawski w latach 1563-1580.
Znaczenie Służewa w przeszłości tej okolicy podkreśla fakt posiadania przed tę miejscowość praw miejskich. Po raz pierwszy prawa miejskie Służewo otrzymało zapewne jeszcze na początku XIV w. od Pomianów. W każdym razie w procesie polsko-krzyżackim z 1339 r. miejscowość ta występuje jako „oppidum”, co może wskazywać na wcześniejszy jej miejski charakter. Zniszczenie Służewa przez Krzyżaków mogło spowodować regres osadniczy i czasowy zanik funkcji miejskich. Dowodnie jednak już w 1430 r. Służewo było znów miastem. W tymże bowiem roku wystąpił w źródłach Wojciech Byangadło, określony jako mieszczanin służewski.
Te elementy historii obszaru dzisiejszej gminy Aleksandrów Kujawski pozwalają na postawienie wniosku, że najstarsze tradycje heraldyczne tego obszaru trzeba łączyć z jedynym, historycznym miastem w tym rejonie – Służewem i jego najdawniejszymi właścicielami, wywodzącymi się z rodów rycerskich – Pomianów i Sulimów.
Tradycje heraldyczne z obszaru dzisiejszej gminy Aleksandrów Kujawski
Jak wspomniałem na początku opracowania, gmina Aleksandrów Kujawski nie ma tradycji własnego herbu. Wprawdzie zachowały się projekty herbu miasta z lat 1847 i 1869, przedstawiające trójwieżową budowlę miejską. Jednak zgodnie z opinią polskich heraldyków, wyrażoną podczas I Kolokwium Heraldycznego w Krakowie (1999) herby z okresu zaborów i stanowiące kreację władz zaborczych nie zasługują na uwzględnienie jako podstawa do tworzenia współczesnych herbów samorządowych. Sam motyw użyty do kompozycji tych projektów nie oddaje w sposób jednoznaczny ani charakteru miasta Służewa, ani terytorium współczesnej gminy Aleksandrów Kujawski.
Pośród różnych elementów przeszłości lokalnej, które stanowić mogą podstawę w kreacji nowego herbu samorządowego, istotne miejsce zajmuje przeszłość własnościowa terytorium, którego dotyczy znak. Rzecz nabiera szczególnego znaczenia w sytuacji, gdy mamy do czynienia z obszarem charakteryzującym się pod tym względem szczególną jednorodnością. Z taką sytuacją mamy do czynienia w przypadku gminy Aleksandrów Kujawski. Większość jej obszaru od czasu początków pisanych źródeł kujawskich należała do rodu rycerskiego Pomianów, stanowiąc zwarte terytorialnie gniazdo rodowe, z którego wywodziły się aż trzy ważne gałęzie tego rodu: Służewscy, Grabscy i Przybranowscy. Istotnym elementem tradycji lokalnej było lokowanie w początkach XIV w. miasta w Służewie. Dobra służewskie przejęli później przedstawiciele herbu Sulima, zwący się potem Służewskimi. Niestety, źródła nie przekazały informacji o treści ikonograficznej pieczęci miasta Służewa. Nie ulega wątpliwości, że uwzględnienie herbu Pomianów i Sulimów Służewskich jest najbardziej uzasadnione z uwagi na ustawowy wymóg kierowania się lokalną przeszłością.
Herb gminy Aleksandrów Kujawski
Połączenie w jednej tarczy godeł dwóch różnych herbów szlacheckich ma swoje oparcie w tradycji polskiej heraldyki samorządowej (miejskiej). Liczne przykłady takich rozwiązań podaje literatura przedmiotu (np. Biłgoraj, Żabno, Józefów, Sobków i inne; zob. H.Seroka, Herby miast małopolskich do końca XVIII wieku, Warszawa 2002, s. 176, 199-200).
Proponuję więc, by herb gminy Aleksandrów Kujawski był połączeniem elementów godeł herbów Pomian i Sulima. Z pierwszego z nich pochodzi głowa żubrza przebita mieczem srebrnym, z drugiego – trzy kamienie złote.
Herb gminy Aleksandrów Kujawski: w polu czerwonym głowa żubrza czarna przebita mieczem srebrnym i trzy kamienie złote – dwa po bokach i trzeci od podstawy tarczy.
Flaga gminy Aleksandrów Kujawski
Proponuję przyjęcie dla gminy wzoru flagi urzędowej z nałożonym na płat herbem gminy.
Flaga gminy Aleksandrów Kujawski ma postać płata czerwonego (o proporcjach jak 5:8), pośrodku którego nałożone jest godło herbu gminy Aleksandrów Kujawski.
Pieczęci gminy Aleksandrów Kujawski
Zgodnie z wolą ustawodawcy jednym z symboli samorządu terytorialnego są pieczęcie. Symbol ten ma silne zakorzenienie w staropolskiej tradycji. Powinny to być pieczęcie herbowe. Staropolska praktyka heraldyczna oraz względy plastyczne przemawiają jednak za tym, aby pieczęcie te mogły mieć wygląd dwojaki, tzn. obok pieczęci zawierających wyobrażenie całego herbu danej wspólnoty samorządowej, dopuszczalne jest umieszczenie w polu pieczęci wyobrażenia jedynie samego godła herbowego.” [„Biuletyn Polskiego Towarzystwa Heraldycznego”, nr 20: 2000, s. 42, pkt. 26].
Proponuję, aby pieczęcie Gminy Aleksandrów Kujawski zawierały wyobrażenie jedynie godła herbowego. Dzięki temu uzyskamy lepszą czytelność znaku.
Projekt pieczęci Gminy Aleksandrów Kujawski: Pieczęć ma kształt okrągły, w polu pieczęci znajduje się godło herbu gminy z majuskulnym napisem otokowym: GMINA ALEKSANDRÓW KUJAWSKI.
Projekt pieczęci Wójta Gminy Aleksandrów Kujawski: Pieczęć ma kształt okrągły, w polu pieczęci znajduje się godło herbu gminy z majuskulnym napisem otokowym: WÓJT GMINY ALEKSANDRÓW KUJAWSKI.
Projekt pieczęci Przewodniczącego Rady Gminy w Aleksandrowie Kujawskim: Pieczęć ma kształt okrągły, w polu pieczęci znajduje się godło herbu gminy z majuskulnym napisem otokowym: PRZEWODNICZĄCY RADY GMINY W ALEKSANDROWIE KUJAWSKIM.
Projekt pieczęci Rady Gminy w Aleksandrowie Kujawskim: Pieczęć ma kształt okrągły, w polu pieczęci znajduje się godło herbu gminy z majuskulnym napisem otokowym: RADA GMINY W ALEKSANDROWIE KUJAWSKIM.
Prof. dr hab. Krzysztof Mikulski
Instytut Historii i Archiwistyki
Wydział Nauk Historycznych
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
